Việc phân tích nhân tố EFA giúp phát hiện ra nhân tố mới và thu gọn số lượng nhiều biến quan sát về số ít nhân tố đại diện. Một số trường hợp nhân tố mới được khám phá lại là tập hợp của nhiều biến quan sát ở các nhóm khác nhau hoặc một nhóm bị tách thành nhiều nhóm khác nhau. Như vậy phải khai báo/đặt tên nhân tố mới như thế nào?
Không phải lúc nào trong phân tích nhân tố khám phá các nhóm biến đều hội tụ và phân biệt giống như lý thuyết ban đầu. Sẽ có nhiều trường hợp số lượng nhân tố bị thay đổi tăng lên hoặc giảm xuống và có sự xáo trộn biến quan sát, và dù muốn hay không chúng ta cũng cần phải đặt tên cho các nhóm mới này. Dưới đây là các trường hợp phổ biến và gợi ý đặt tên nhân tố mới:
Quy định:
- Nhóm A theo lý thuyết gồm: A1, A2, A3, A4, A5, A6
- Nhóm B theo lý thuyết gồm: B1, B2, B3, B4, B5
- Nhóm C theo lý thuyết gồm: C1, C2, C3, C4
1. Nhóm gồm biến quan sát của 2 nhóm A, B. Trong đó nhóm A nhiều quan sát hơn nhóm B
Ma trận xoay EFA cho kết quả nhóm nhân tố mới gồm A1, A2, A3, B4, B5. Trường hợp này sẽ ưu tiên lấy tên nhân tố theo tên của nhóm A ban đầu.
2. Nhóm gồm biến quan sát của 2 nhóm A, B. Trong đó số lượng quan sát nhóm A bằng nhóm B
Ma trận xoay EFA sẽ cho kết quả nhóm mới gồm A1, A4, B1, B2. Lúc này chúng ta sẽ không ưu tiên lấy tên nhóm nào cả mà sẽ tìm điểm chung giữa các biến A1, A4, B1, B2 và đặt thành một tên mới cho 4 biến quan sát trên.
3. Nhóm gồm biến quan sát của 2 nhóm A, B. Trong đó nhóm A nhiều quan sát hơn nhóm B và có một nhóm mới gồm các biến còn lại của nhóm A
Ma trận xoay EFA sẽ cho kết quả nhóm mới 1 gồm A1, A2, A3, B4, B5. Tuy nhiên, lại xuất hiện nhóm mới 2 gồm A4, A5, A6. Trường hợp này sẽ khó khăn hơn rất nhiều. Nhóm mới 1 có biến A1, A2, A3, nhóm mới 2 có A4, A5, A6. Hãy xem xét nhóm nào thể hiện được phần lớn đặc điểm tên của nhóm A ban đầu hơn hãy đặt tên theo nhóm đó. Nhóm còn lại, hãy đặt tên dựa vào đặc điểm chung của các biến quan sát trong nhóm mới đó.
4. Nhóm gồm biến quan sát của 3 nhóm A, B, C. Trong đó số lượng quan sát nhóm A nhiều đáng kể so với nhóm B, C
Ma trận xoay EFA cho ra kết quả nhóm mới gồm A1, A2, A3, A4, B4, C2. Số lượng biến nhóm A nhiều vượt trội so với B, C. Do vậy, hãy ưu tiên đặt tên theo nhóm A.
5. Nhóm gồm biến quan sát của 3 nhóm A, B, C. Trong đó số lượng quan sát 3 nhóm không chênh nhau nhiều
Ma trận xoay cho nhóm mới gồm A1, A2, B1, B3, C1, C3, C4. Rõ ràng rằng sẽ khó có thể ưu tiên lấy tên nhóm mới theo A, B hay C. Trường hợp này, chúng ta sẽ phải tìm ra điểm chung của các biến quan sát này và đặt tên mới theo điểm chung đó.
6. Nhóm A bị tách thành 2 nhóm mới. Trong đó một nhóm nhiều biến quan sát của A, nhóm còn lại rất ít biến
Ma trận xoay có 2 nhóm mới. Nhóm 1 gồm A1, A2, A3, A4 và nhóm 2 gồm A5, A6. Khi đó, chúng ta sẽ ưu tiên lấy tên của nhóm A đặt cho nhóm mới 1. Nhóm số 2, chúng ta tìm điểm chung riêng của 2 biến A5, A6 để đặt tên mới.
Trên đây là các gợi ý về cách đặt tên nhân tố mới khi cấu trúc thang đo và số lượng nhân tố bị thay đổi so với lý thuyết ban đầu. Cách gợi ý đặt tên ở trên bản chất xem sự liên hệ của nhân tố mới với nhân tố cũ nhiều hay ít để có thể tận dụng lại tên nhân tố cũ hay không.
Về nguyên tắc đặt tên phù hợp, tốt nhất sẽ tìm đặc điểm chung, ý nghĩa chung của các biến quan sát trong cùng một nhân tố rồi đặt tên dựa vào điểm chung đó.
- Loại bỏ các bảng khảo sát trong diện "không tốt" bằng cách phát hiện điểm dị biệt outlier qua chạy biểu đồ scatter plot hoặc box plot.
- Nếu việc loại bỏ nhiều điểm dị biệt rồi mà kết quả vẫn không mấy cải thiện, bạn sẽ phải cần điều chỉnh lại bảng khảo sát và xem xét lại đối tượng khảo sát cũng như quy trình khảo sát rồi tiến hành khảo sát lại.
Nếu bạn gặp khó khăn khi thực hiện phân tích EFA như biến bị loại nhiều, ma trận xoay lộn xộn, không đảm bảo hội tụ và phân biệt, bạn có thể tham khảo dịch vụ chạy thuê SPSS của Phạm Lộc Blog hoặc liên hệ trực tiếp email xulydinhluong@gmail.com.